2026 rok za pasem, a wraz z nim nowa rzeczywistość działania w samorządzie. Jako Skarbnicy doskonale wiecie, że każda zmiana w przepisach to nie tylko zapis ustawowy, ale przede wszystkim realny wysiłek Waszych zespołów i konieczność przemodelowania procesów, które budowaliście latami. Stoimy przed bezprecedensową kumulacją terminów: od rygorystycznego rozliczenia środków z KPO, gdzie każda faktura po terminie to realna strata, po wdrożenie KSeF i Centralnego Rejestru Umów, które wymuszają całkowitą reorganizację obiegu dokumentów i kontroli zarządczej. Poniżej krótki spis kluczowych zmian, z którymi będziemy się mierzyć w nadchodzącym roku oraz tych, które będą procedowane w 2026 roku i mogą nabrać na znaczeniu w najbliższym czasie.
Termin na uchwalenie planów ogólnych mija z końcem 2025 roku. Reforma, wprowadzona ustawą z lipca 2023 roku, miała na celu zastąpienie dotychczasowych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Rok 2026 będzie zatem rokiem wielkiej weryfikacji – gminy, które nie zdążą, mogą stracić możliwość wydawania decyzji o warunkach zabudowy (WZ). Stare studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego stracą moc. Jeśli gmina nie zdąży z Planem Ogólnym do połowy roku, może dojść do paraliżu inwestycyjnego (brak możliwości wydawania nowych decyzji o warunkach zabudowy). W 2026 r. rozstrzygnie się, czy nowe przepisy faktycznie ukróciły "rozlewanie się miast", czy doprowadziły do blokady nowych inwestycji mieszkaniowych. Plany ogólne muszą być sporządzone w formie cyfrowej, dzięki czemu powinna powstać spójna baza danych o przeznaczeniu terenów, dostępna w formie online dla każdego mieszkańca i inwestora.
Centralny Rejestr Umów (CRU) to jeden z najbardziej "odkładanych" projektów legislacyjnych, który według obecnych założeń ma stać się pełnoprawną, operacyjną rzeczywistością właśnie w 2026 roku. Dla sektora JST jest to rewolucja w zakresie przejrzystości wydatków, ale i ogromne obciążenie biurokratyczne. Centralny Rejestr Umów wejdzie w życie 1 lipca 2026 roku. Ten termin został przegłosowany i dotyczy rejestrowania wszystkich umów, bez żadnych progów kwotowych. Sam rejestr ma zawierać w sobie konkretne, zdefiniowane dane. Celem tego działania ma być przede wszystkim pełna jawność podpisywanych umów. Ustawa została już podpisana przez Prezydenta. Więcej szczegółów związanych z Centralnym Rejestrem Umów przedstawimy już 13 stycznia na naszym webinarze.
Rok 2026 będzie ostatnim na realizację zadań współfinansowanych z Krajowego Planu Odbudowy. Jednostki Samorządu Terytorialnego muszą wydatkować środki zasadniczo do końca 2026 roku, choć prowadzone są rozmowy z Komisją Europejską o możliwości przedłużenia tego terminu. JST muszą przeprowadzić przetargi, wyłonić wykonawców i zrealizować prace w rekordowym tempie. Warto zaznaczyć, że Krajowy Plan Odbudowy rządzi się swoimi prawami i w przeciwieństwie do standardowych funduszy strukturalnych, każda faktura wystawiona po 31 grudnia 2026 r. może zostać uznana za niekwalifikowalną. Jeśli inwestycja nie zostanie ukończona i nie osiągnie zakładanego celu (wskaźnika) do tego czasu, samorząd może zostać zmuszony do sfinansowania całości z własnej kieszeni. Warto mieć to na uwadze przy planowaniu harmonogramu prac w 2026 roku.
Choć główne terminy Krajowego Systemu e-Faktur (KSeF) przesunięto, rok 2026 będzie momentem startu dla największych podmiotów. Obowiązek wystawiania e-faktur od 1 lutego 2026 roku obejmie największych podatników (obrót powyżej 200 mln zł), co dotyczy dużych spółek komunalnych i największych miast. Z dniem 1 kwietnia 2026 roku obowiązek obejmie pozostałych przedsiębiorców i mniejsze jednostki JST. W KSeF podatnikiem jest gmina (posiadająca jeden NIP), ale faktury generują i otrzymują setki jej jednostek (szkoły, przedszkola, OPS-y, urzędy). System KSeF „widzi” tylko NIP gminy. Wyzwaniem będzie takie skonfigurowanie uprawnień i narzędzi IT, aby faktura za prąd dla Szkoły Podstawowej nr 5 trafiła do księgowości tej konkretnej szkoły, a nie do wspólnego "worka" w urzędzie miejskim. Konieczne będzie wykorzystanie tzw. kodu jednostki (aliasu) lub zaawansowanych systemów obiegu dokumentów. Z dniem 1 lutego 2026 r. znikają noty korygujące. Każdy błąd na fakturze (np. błędna nazwa jednostki w adresie nabywcy) będzie wymagał wystawienia faktury korygującej przez sprzedawcę. Wydaje się, że największym wyzwaniem dla JST w 2026 roku nie będzie samo "wystawianie faktur", ale logistyka odbioru dokumentów zakupowych i ich dystrybucja do setek podległych jednostek.
Przedłożony projekt ustawy z dnia 25 listopada 2025 r. o likwidacji barier utrudniających funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego wprowadza szereg systemowych zmian mających na celu zwiększenie samodzielności lokalnych włodarzy, usprawnienie procedur administracyjnych oraz dostosowanie przepisów do realiów cyfrowych. Kluczowa zmiana merytoryczna, którą zawiera przedłożony projekt, dotyczy zwiększenia samodzielności w definiowaniu zadań publicznych. Przewiduje się, że JST będą mogły samodzielnie określać zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty oraz sposoby ich realizacji i finansowania (o ile ustawa nie stanowi inaczej). Jest duża szansa, że ta zmiana będzie także ułatwieniem w zakresie definiowania katalogu umów niezbędnych do zapewnienia ciągłości działania jednostki.
Projekt przewiduje także zapobieganie natychmiastowemu stwierdzaniu nieważności uchwał poprzez wezwanie JST do usunięcia nieprawidłowości w uchwale w terminie do 2 miesięcy. Tym samym JST otrzyma szansę na autopoprawkę a jednocześnie zastosowanie wezwania zawiesi bieg terminu na stwierdzenie nieważności uchwały.
Nie można nie wspomnieć o propozycji nowoczesnych form komunikacji i identyfikacji w JST. W obrębie tego tematu kluczowe wydaje się umożliwienie wprowadzenia do statutu danej jednostki możliwości obradowania zdalnego i i podejmowania uchwał online. Obecnie obowiązujące przepisy nie określają wprost, że to statut gminy może być źródłem uprawnienia do zwoływania posiedzeń zdalnych. Zmiana w statucie będzie zatem wyraźną podstawą prawną do takich działań
Do istotnych kwestii poruszonych w przedłożonym projekcie zaliczyć można także temat jednolitej definicji liczby mieszkańców. Proponowany zapis, iż liczba mieszkańców będzie ustalana według standardów unijnych na podstawie danych z GUS może wyeliminować spory interpretacyjne przy ustalaniu np. składów rad czy wysokości dotacji. Ujednolicenie statystyk demograficznych będzie z pewnością dużym ułatwieniem.
Nie zabrakło także propozycji ułatwień finansowych i organizacyjnych. Pomoc finansowa na usuwanie skutków klęsk żywiołowych nie będzie musiała być zwracana z końcem roku budżetowego – może być wykorzystana przez kolejne trzy lata. Projekt kładzie też nacisk na nowoczesne wyzwania cywilizacyjne. Do zadań własnych gmin przewiduje się dopisanie promowania odnawialnych źródeł energii oraz wytwarzanie m.in. biogazu, wodoru i ciepła z OZE.
Dalsze losy tego projektu ustawy będziemy śledzić i informować w trakcie 2026 roku.