Syndrom oszusta: czy jesteś Skarbnikiem, który w siebie zwątpił?

Czy zdarzyło Ci się kiedyś pomyśleć, że Twoje osiągnięcia to raczej efekt sprzyjających okoliczności niż Twoich umiejętności? Albo że inni przeceniają to, co robisz — a Ty po prostu „dajesz radę”, jak każdy?

Spokojnie — to naprawdę częste. Wiele osób, zwłaszcza tych zaangażowanych i odpowiedzialnych, doświadcza podobnych myśli. Psychologia nazywa to syndromem oszusta – zjawiskiem, w którym trudno nam przyjąć do siebie sukces i uwierzyć w własne kompetencje, nawet jeśli dowody mówią inaczej.

Dlaczego skarbnicy są szczególnie narażeni?

1. Ogromna odpowiedzialność i duże sumy: decyzje wpływające na całą firmę mogą potęgować poczucie presji.
2. Nieustanna potrzeba wyników i optymalizacji: błędy rzadko są wybaczane.
3. Złożone, dynamiczne środowisko: zmieniające się regulacje, technologie, ryzyko kursowe.
4. Osamotnione role: skarbnicy często w małych zespołach lub jako jedyni specjaliści w organizacji.

Typowe objawy syndromu oszusta u skarbników — rozpoznaj siebie

1. Kwestionowanie własnych decyzji – nawet tych trafnych

Skarbnicy podejmują decyzje o ogromnym ciężarze gatunkowym: dotacjach, planach budżetowych, przetargach, środkach unijnych. Nawet jeśli wszystko „się zgadza”, wewnętrzny głos może szeptać: „Czy na pewno wszystko przeliczyłam? A jeśli coś pominęłam? Może ktoś inny zrobiłby to lepiej?”

🔎 Przykład: Budżet przeszedł przez kontrolę bez zarzutu, ale mimo to pojawia się uporczywe uczucie, że to był „fuks”, a nie rezultat kompetencji.
➡️ Konsekwencje: Chroniczne zwątpienie w siebie osłabia zdolność do szybkiego podejmowania decyzji i odbiera radość z sukcesów.

2. Perfekcjonizm prowadzący do prokrastynacji

To tzw. cykl oszusta: w obawie, że „nie jestem wystarczająco dobra/y”, skarbnik zaczyna albo przygotowywać się do decyzji w nieskończoność, albo odwleka zadania z lęku, że efekt nie spełni wygórowanych (własnych!) oczekiwań.

🔎 Przykład: Zamiast przekazać gotowy raport do urzędu, analizujesz go jeszcze przez trzy wieczory, bo „może coś przeoczyłam”. Zadanie już dawno spełnia wymagania, ale ty nadal czujesz, że „to jeszcze nie to”.
➡️ Konsekwencje: Opóźnienia, stres, zmęczenie psychiczne. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do wypalenia zawodowego lub pogorszenia relacji z zespołem.

3. Przypisywanie sukcesów czynnikom zewnętrznym

Zamiast powiedzieć „dobra robota”, osoby z syndromem oszusta tłumaczą sukcesy szczęściem, pomocą zespołu, okolicznościami. Zamiast budować poczucie sprawczości, osłabiają je.

🔎 Przykład: Po udanym wdrożeniu systemu finansowego twierdzisz, że to zasługa „dobrej atmosfery w gminie” albo „faktu, że było mało wniosków do analizy”. Ani słowa o własnym wysiłku, planowaniu i decyzjach.
➡️ Konsekwencje: Zanik wiary we własną skuteczność i mniejsze poczucie kompetencji, mimo realnych osiągnięć.

4. Lęk przed „zdemaskowaniem”

To kluczowy objaw syndromu oszusta. Osoby, które go przeżywają, mają poczucie, że „grają rolę” eksperta, ale w każdej chwili mogą zostać zdemaskowane jako niekompetentne. To wewnętrzny paradoks: sukcesy są realne, ale nie czujesz, że na nie „zasługujesz”.

🔎 Przykład: Choć od lat pełnisz funkcję skarbnika i masz za sobą dziesiątki zamkniętych budżetów, każde nowe spotkanie z burmistrzem, komisją rewizyjną czy audytorem budzi nieproporcjonalny niepokój: „Co jeśli tym razem zauważą, że nie wiem wszystkiego?”
➡️ Konsekwencje: Stałe napięcie, niepokój, unikanie ekspozycji (np. wystąpień publicznych, zgłaszania pomysłów) i przesadne analizowanie każdego błędu.

Strategie: Jak skutecznie radzić sobie z syndromem oszusta?

1. Uznaj i nazwij problem

Przyznaj przed sobą, że to nie konkretna niekompetencja, lecz psychologiczny wzorzec. Takie przyznanie się ma moc wyzwalającą i otwiera drogę do działania.

2. Zbieraj dowody – prowadź dziennik sukcesów

Zapisuj każde osiągnięcie — nawet drobiazgi. W chwilach wątpliwości sięgnij po te zapisy i przypomnij sobie, ile realnych faktów przemawia na Twoją korzyść.

3. Skonfrontuj wewnętrznego krytyka

Kiedy uczucie „nie nadaję się”, odpowiadaj faktami: „wyniki za Q2 wzrosły o X%, raport przeszedł bez uwag”. Oddziel cytaty emocji od chłodnej rzeczywistości.

4. Ciesz się sukcesami i przyjmuj komplementy

Nie tłumacz swoich osiągnięć szczęściem. Naucz się przyjmować słowa uznania („Dziękuję, poświęciłem im dużo wysiłku”), celebruj sukcesy — nawet te niewielkie.

5. Skup się na nauce, nie perfekcji

Perfekcjonizm może blokować postęp. Zamiast oczekiwać, że wszystko będzie idealne, traktuj wyzwania jako naukę — co daje rozwojową przewagę.

6. Szukaj wsparcia mentorsko‑społecznego

Rozmowy z zaufanymi kolegami, mentorami lub innymi skarbnikami mogą przełamać izolację. Często okazuje się, że inni też czują podobnie. Grupowe sesje i mentoring budują pewność i więź.

7. Wykorzystaj narzędzia technologiczne

Publink i podobne rozwiązania automatyzują rutynowe czynności skarbnika: raportowanie, kontrola płynności, integracje systemowe. Dzięki temu masz więcej przestrzeni na decyzje strategiczne, a mniej powodu do poczucia „zalegania” nad detalami.

Co mówi nauka i praktyka o syndromie oszusta?

Choć może wydawać się, że syndrom oszusta to problem osób początkujących, niedoświadczonych czy wątpiących w swoje miejsce — badania wskazują coś zgoła odwrotnego. Najczęściej dotyka właśnie tych, którzy osiągnęli dużo: liderów, specjalistów, dyrektorów, skarbników.

Według badań...

1. Aż 70% ludzi doświadcza syndromu oszusta przynajmniej raz w życiu zawodowym – w tym osoby na wysokich stanowiskach kierowniczych (dane: American Psychological Association).
2. W branżach wysokiego zaufania publicznego, takich jak finanse, medycyna czy nauka, objawy są silniejsze — bo stawka błędu jest postrzegana jako wyższa.
3. Kobiety, osoby neuroatypowe (np. ADHD, spektrum autyzmu) oraz pracownicy sektorów zdominowanych przez innych demograficznie (np. kobieta jako jedyna skarbniczka w urzędzie z męską kadrą) częściej doświadczają „zjawiska intruza”.

Syndrom oszusta może mieć też pozytywne skutki

Zaskakująco, umiarkowany syndrom oszusta bywa… motywatorem. Badacze wskazują, że:

1. osoby z jego cechami są często lepiej przygotowane,
2. wykazują większą empatię wobec innych pracowników,
3. oraz bardziej krytycznie analizują swoje decyzje — co w świecie finansów może działać na korzyść instytucji.

Ale kluczowe słowo to umiarkowany.

Gdy syndrom oszusta wymyka się spod kontroli…

Niezaopiekowany może prowadzić do:

1. wypalenia zawodowego (burnout) — przez chroniczny stres, nadmierne przygotowanie lub udowadnianie swojej wartości,
2. paraliżu decyzyjnego — nadmierna ostrożność, unikanie innowacyjnych rozwiązań, lęk przed opinią innych,
3. spadku poczucia satysfakcji i sensu pracy — bo nawet sukcesy nie są przez mózg „rejestrowane” jako zasłużone.

W długiej perspektywie to nie tylko osobisty koszt — ale też strata dla organizacji, która może stracić odważnego, zaangażowanego lidera.

Co to oznacza dla skarbnika?

Bycie wybitnym skarbnikiem nie oznacza, że nigdy nie wątpisz. Wręcz przeciwnie – to dowód, że traktujesz swoją pracę serio. Że rozumiesz jej wagę i wpływ. Ale zamiast podważać siebie, warto nauczyć się z tą wątpliwością współpracować.

Zamiast uciekać od niej – przyjrzyj się jej.

Zamiast zakładać, że „inni wiedzą lepiej” – sprawdź, co mówią fakty.

Zamiast czekać na odkrycie swojej rzekomej niekompetencji – przypomnij sobie, ile razy to Ty byłeś rozwiązaniem, nie problemem.

Bo właśnie w tych chwilach, gdy jesteś bliski zwątpienia, rodzi się prawdziwa odporność. A to ona — nie nieomylność — czyni Cię liderem, któremu można zaufać.